Vì sao Mattis thăm Việt Nam lần thứ 2 trong một năm?

Bằng việc thực hiện chuyến thăm lần thứ hai trong năm nay đến Việt Nam, Bộ trưởng Quốc phòng Mỹ Jim Mattis đang cho thấy chính quyền Trump có khuynh hướng cố gắng chống lại sự quyết đoán quân sự của Trung Quốc bằng cách làm ấm lên quan hệ với các nước nhỏ trong khu vực cũng đang chia sẻ với Mỹ về sự cảnh giác với xu hướng của Trung Quốc. 

Chuyến thăm bắt đầu ngày Thứ Ba cũng cho thấy quan hệ Việt - Mỹ đã tiến bộ thế nào kể từ những năm tháng ồn ào của cuộc chiến Việt Nam. 

Mattis, một tướng đã nghỉ hưu và từng là lính thủy đánh bộ trong thời gian chiến tranh Việt Nam nhưng không phục vụ ở chiến trường đó, đã thăm Hà Nội hồi tháng 1. Trùng hợp là chuyến thăm đó diễn ra chỉ vài ngày trước dịp kỷ niệm 50 năm cuộc tấn công Tết 1968. 

Cuộc tấn công này là một bước ngoặt khi các chiến sĩ Bắc Việt tấn công một loạt các mục tiêu ở miền Nam, gây ngạc nhiên cho Washington và kích thích phản ứng chống chiến tranh dù cho chiến dịch của miền Bắc đã trở thành một thất bại chiến thuật. 

Ba tháng sau khi Mattis thăm Việt Nam, một tàu sân bay Mỹ, chiếc USS Carl Vinson đã thăm cảng Đà Nẵng. Đây là lần đầu tiên có một chuyến thăm như vậy kể từ chiến tranh Việt Nam và là một nhắc nhở với Trung Quốc rằng Mỹ đang có xu hướng tăng cường quan hệ đối tác trong khu vực như một đối trọng với sự phát triển năng lực quân sự của Trung Quốc. 

Sự mô tả sinh động nhất về quyết đoán của Trung Quốc là việc họ biến đổi các đảo tranh chấp và những thực thể khác ở Biển Đông thành các tiền đồn quân sự. Chính quyền Trump đã chỉ trích mạnh mẽ Trung Quốc vì triển khai tên lửa phòng không và các vũ khí khác lên một số tiền đồn này. 

Hồi tháng 6, Mattis nói việc triển khai các vũ khí này là “nhằm trực tiếp cho mục đích hăm dọa và cưỡng bức quân sự”. 

Lần này Mattis thăm thành phố Hồ Chí Minh, thành phố đông dân nhất của Việt Nam và là trung tâm kinh tế đất nước. Mang tên Sài Gòn trong giai đoạn trước năm 1975, thành phố này được đặt tên lại theo tên người đã dẫn dắt phong trào dân tộc của Việt Nam. 

Mattis cũng có kế hoạch thăm căn cứ không quân Việt Nam ở Biên Hòa, một căn cứ không quân chính của Mỹ thời chiến tranh và gặp gỡ với Bộ trưởng Quốc phòng Việt Nam Ngô Xuân Lịch. 

Chuyến thăm này diễn ra trong bối cảnh một cuộc chuyển tiếp lãnh đạo sau khi Chủ tịch Việt Nam Trần Đại Quang từ trần hồi tháng 9. Đầu tháng này, Đảng Cộng sản Việt Nam giới thiệu Tổng Bí thư Nguyễn Phú Trọng để bầu vào chức danh Chủ tịch nước. Dự kiến Quốc hội Việt Nam sẽ phê chuẩn việc này trong kỳ họp tới. 

Mặc dù Việt Nam đã trở thành điểm đến thường xuyên của Bộ trưởng Quốc phòng Mỹ nhưng hai chuyến thăm trong 1 năm là điều khác thường, và thành phố Hồ Chí Minh là một điểm đến khá hiếm thấy. Người đứng đầu Lầu Năm Góc gần nhất thăm thành phố Hồ Chí Minh là William Cohen năm 2000; ông là Bộ trưởng Quốc phòng Mỹ đầu tiên thăm Việt Nam sau chiến tranh. Bình thường hóa quan hệ ngoại giao được phục hồi năm 1995 và Mỹ gỡ bỏ lệnh cấm vận các vũ khí sát thương cho Việt Nam năm 2016. 

Chuyến đi của Mattis ban đầu bao gồm cả thăm Bắc Kinh nhưng điểm dừng chân đó đã bị hủy trong bối cảnh gia tăng căng thẳng về các vấn đề thương mại và quốc phòng. Trung Quốc gần đây từ chối không cho một tàu chiến Mỹ cập cảng Hong Kong và mùa hè vừa qua Mattis đã rút lại lời mời Trung Quốc tham gia cuộc tập trận hải quân lớn ở Thái Bình Dương. 

Trung Quốc hồi tháng 9 cũng loại bỏ một chuyến thăm của Tư lệnh Hải quân của họ đến Lầu Năm Góc và yêu cầu Washington hủy bỏ một thương vụ bán vũ khí cho Đài Loan. 

Những căng thẳng này đã làm nổi bật tiềm năng quan hệ đối tác của Mỹ với Việt Nam mạnh mẽ hơn. 

Josh Kurlantzick, một thành viên cao cấp và là chuyên gia về châu Á tại Hội đồng Quan hệ Đối ngoại nói trong một cuộc phỏng vấn rằng: Những năm gần đây Việt Nam đã thay đổi từ chính sách đối ngoại và quốc phòng thận trọng cân bằng quan hệ với Mỹ và Trung Quốc sang một bên với khuynh hướng ngả về Washington. 

Chuyên gia này nói: “Tôi đã thấy Việt Nam rất hòa nhịp với một số chính sách của Trump”. Hàm ý của người này muốn nhắc tới cái mà chính quyền Trump gọi là “chiến lược mở và tự do ở Ấn Độ - Thái Bình Dương”. Nó nhấn mạnh đảm bảo mọi quốc gia trong khu vực được tự do không bị cưỡng bức và giữ cho các tuyến đường biển, đặc biệt là Biển Đông, là những vùng mở cho thương mại quốc tế. 

Kurlantzich nói: “Bên cạnh Singapore, Việt Nam là nước hoài nghi chính sách của Trung Quốc về Đông Nam Á nhất và là đối tác tự nhiên nhất cho Mỹ”. 

Trạng thái gần Biển Đông của Việt Nam khiến họ có vai trò quan trọng trong tranh chấp với Trung Quốc về các yêu sách lãnh thổ với đảo, rạn san hô và các thực thể địa lý nhỏ trên biển. Việt Nam cũng đã đánh một cuộc chiến tranh biên giới với Trung Quốc năm 1979.

Lược theo Business Insider