Khi các nước châu Á đang gồng mình chống trọi tác động của chiến tranh thương mại Mỹ - Trung thì Việt Nam đang đứng ở vị trí như một người có thể thắng trong cả hai trường hợp của cuộc xung đột.
Thủ tướng Việt Nam Nguyễn Xuân Phúc đã nêu rõ hồi tháng trước rằng đất nước ông sẽ chọn bên nào trong tranh chấp và sẽ duy trì quan hệ thương mại tốt với cả hai đối tác – một hành động cân bằng mà nhiều nước Đông Nam Á hiện nay đang nhắm tới.
Sự cân bằng đó đặc biệt quan trọng với Việt Nam – một trong những nước phụ thuộc thương mại nhất trong khu vực. Theo dữ liệu của Ngân hàng Thế giới, khối lượng thương mại gấp 2 lần GDP Việt Nam, đó là tỉ lệ lớn hơn bất kỳ nước nào ở châu Á trừ Singapore. Trong đó, xuất khẩu của Việt Nam bằng hơn 100% GDP cả nước.
Với việc Trung Quốc đang đối mặt với khả năng giảm từ 2 đến 4% GDP trong thời gian dài vì thuế của Mỹ cao hơn trên hàng hóa và dịch vụ của họ, các nhà xuất khẩu có trụ sở ở Trung Quốc được tin rằng sẽ tìm kiếm các khả năng khắc phục, bao gồm cả trong lĩnh vực hậu cần, từ đó dẫn đến có lợi cho các hàng xóm Đông Nam Á để giảm bớt tác động của chiến tranh thương mại.
Các nhà sản xuất đóng tại Trung Quốc, gồm các nhà sản xuất đa quốc gia của bên ngoài, đã bắt đầu dịch chuyển các hoạt động công nghiệp đến Việt Nam. Điều đó đã được thấy trong lĩnh vực điện tử với những tên tuổi lớn như Intel, Foxconn, LG và Samsung. Vẫn chưa rõ là sẽ có bao nhiêu doanh nghiệp dịch chuyển tới Việt Nam để né thuế của Mỹ.
Thật vậy, xu hướng dịch chuyển từ Trung Quốc tới Việt Nam đã diễn ra trước cả chiến tranh thương mại trong các lĩnh vực sản xuất giá trị gia tăng thấp khi nhiều nhà sản xuất Trung Quốc gần đây đã chuyển nhà máy của họ qua biên giới sang Việt Nam vì mức lương ở Việt Nam thấp hơn.
Nhưng Việt Nam dự kiến tăng xuất khẩu giày da, quần áo và túi xách như là kết quả của chiến tranh thương mại, với một số nhà phân tích dự đoán xuất khẩu sẽ tăng trưởng đến 10% từ năm 2017.
Lợi thế về thương mại và kết nối khu vực với khối ASEAN cùng với vị trí chiến lược nằm ở biên giới phía Nam của Trung Quốc với liên kết vận chuyển đã tồn tại sẽ trợ giúp cho lời chào mời của Việt Nam khi các công ty sửa chữa lại chuỗi cung ứng của họ cho phù hợp với thực thế kinh tế mới.
Dòng chảy dịch chuyển sản xuất từ Trung Quốc sang do động lực của chiến tranh thương mại được dự đoán sẽ tạo ra việc làm, tăng xuất khẩu và thúc đẩy tăng trưởng kinh tế hơn nữa cho nền kinh tế định hướng xuất khẩu của Việt Nam. Tuy nhiên, một số người đã lo ngại rằng quá nhiều nhà sản xuất dịch chuyển từ Trung Quốc sang có thể nhanh chóng dẫn đến tình trạng thiếu lao động lành nghề.
Việt Nam cũng được hưởng lợi thế cạnh tranh khi là thành viên của 12 hiệp dịnh tự do thương mại và 17 thỏa tuận thương mại, tức là nằm trong số những nước tham gia nhiều hiệp định tự do thương mại nhất thế giới. Bên cạnh đó, nhiều thỏa thuận thúc đẩy thương mại khác cũng đang trong quá trình đàm phán.
Một khi thỏa thuận tự do thương mại Việt Nam – EU và Hiệp định Đối tác Toàn diện xuyên Thái Bình Dương (CPTPP) có hiệu lực, Việt Nam có thể trở thành một địa chỉ hấp dẫn hơn với các nhà sản xuất vì tăng sự kết nối toàn cầu.
Trong khi đó, trạng thái công xưởng thế giới của Trung Quốc đã và đang xói mòn trước khi Tổng thống Mỹ Donald Trump phát động cuộc chiến tranh thương mại. Trong khi nguồn cung mạnh thì nhu cầu đối với các nhà sản xuất Trung Quốc đang giảm, điển hình như việc giảm các đơn hàng xuất khẩu từ 51,2% hồi tháng 5 xuống còn 48% trong tháng 9, theo dữ liệu của Cục Thống kê Quốc gia Trung Quốc.
Mối lo thuế Mỹ leo thang và chi phí sản xuất gia tăng nhanh chóng (lương đã tăng gần 50% trong 5 năm qua), các nhà sản xuất đóng tại Trung Quốc đang chọn lựa giảm lương nội địa và có thể sớm di chuyển nhiều hơn các hoạt động sản xuất của họ sang Việt Nam.
Các nhà máy ở Việt Nam do người Trung Quốc sở hữu có thể cố gắng che giấu cái mác Trung Quốc của họ để né thuế Mỹ. Chiến thuật này có thể hoặc không thể thành công khi những người điều chỉnh thương mại Mỹ sẽ tăng cường bảo vệ chống lại những mánh khóe như vậy. Hơn nữa Việt Nam cũng có thặng dư thương mại 40 tỷ USD với Mỹ.
Chắc chắn đổ vỡ trong chuỗi cung ứng toàn cầu do chiến tranh thương mại sẽ đánh vào những lĩnh vực nhất định của Việt Nam, gồm linh kiện điện tử và linh kiện ô tô. Đó là những lĩnh vực xuất khẩu lớn sang Trung Quốc để lắp ráp vào các sản phẩm mà sau đó sẽ được xuất sang Mỹ.
Một số nhà sản xuất linh kiện ô tô ở Trung Quốc đã được báo cáo là tìm cách chuyển sang Việt Nam càng nhanh càng tốt.
Trong khi Mỹ và Việt Nam duy trì quan hệ thương mại thân mật dưới thời chính quyền Trump bất chấp Việt Nam thặng dư thương mại, điều đó có thể thay đổi nếu mất cân bằng gia tăng về cơ bản do Trung Quốc sử dụng Việt Nam như một cơ sở sản xuất và xuất khẩu để né thuế Mỹ.