Việt Nam thừa cơ Mỹ Trung kình địch để tái cân bằng

Sự kình địch tăng cao giữa Mỹ và Trung Quốc đang làm thay đổi quan hệ của Việt Nam với láng giềng khổng lồ ở phương Bắc và cho phép quốc gia Đông Nam Á này đa dạng các quan hệ kinh tế và an ninh của họ.

Việt Nam phụ thuộc vào Trung Quốc để tăng trưởng kinh tế vì Trung Quốc là đối tác thương mại lớn nhất của họ nhưng đã có những dấu hiệu cho thấy Việt Nam đang cân bằng hơn các quan hệ.

Phản ứng của công chúng đối với kế hoạch tạo ra 3 đặc khu kinh tế ở Việt Nam đã khiến hàng chục ngàn người biểu tình hồi tháng 6 để phản đối vì cho rằng nó giúp cho người Trung Quốc hiện diện trực tiếp trên lãnh thổ Việt Nam.

Nhà chức trách Việt Nam nhấn mạnh rằng các đặc khu đó, với tổng diện tích 1,3 triệu hecta, với một trong ba đặc khu chỉ cách biên giới Việt - Trung 100 km, là được mở cho mọi nhà đầu tư nước ngoài. Nhưng các chi tiết của dự thảo luật cộng với nhiều năm tranh cãi với Trung Quốc về chủ quyền lãnh thổ và các dự án đầu tư đã khiến một số công dân cảm thấy kế hoạch đặc khu chỉ là một cách khác cho Trung Quốc thò tay vào nước mình.

Các đại biểu quốc hội đã phản ứng bằng cách bỏ phiếu hoãn thông qua luật đến tháng 10 và sau đó hoãn tiếp đến tháng 5 năm sau.

Quyết định này được xem như một tín hiệu rằng Việt Nam cảnh giác hơn với ảnh hưởng của Trung Quốc và đang tranh thủ lúc Trung Mỹ kình địch để cân bằng quan hệ.

Cựu Đại sứ Việt Nam Nguyễn Ngọc Trường - Chủ tịch Trung tâm Nghiên cứu Chiến lược và Phát triển Quốc tế (CSSD) ở Hà Nội nói: “Trong quan hệ chính trị các nước lớn, sự cân bằng này là rất tốt cho Việt Nam. Quan hệ giữa Trung Quốc và Mỹ tốt đẹp chắc chắn là không tốt cho Việt Nam và quan hệ giữa họ tồi tệ cũng không tồi tệ với Việt Nam. Khi hai siêu cường lớn có quan hệ tốt, nó nguy hiểm hơn cho các nước nhỏ như Việt Nam. Trong những thời gian hai nước Mỹ Trung có quan hệ tốt dưới thời Obama, Trung Quốc đã cố gắng làm nhiều việc gây hại, chẳng hạn các đảo nhân tạo trên Biển Đông”.

Có quan điểm nói rằng xung đột yêu sách giữa Hà Nội và Bắc Kinh trong vùng biển tranh chấp đã trở nên lớn tiếng hơn khi kết hợp với một Washington quyết đoán hơn.

Trong thương mại, Việt Nam có lợi trong sự đổ vỡ của chiến tranh thương mại khi trở thành một điểm đến hàng đầu cho các nhà sản xuất đang tìm kiếm nơi để tránh thuế.

John Rockhold - Giám đốc điều hành chi nhánh thành phố Hồ Chí Minh của Phòng Thương mại Mỹ tại Việt Nam nói “mọi người đang di chuyển”. Rockhold đã thấy một sự gia tăng đáng kể về số lượng các hãng quan tâm đến việc di chuyển khỏi Trung Quốc. Từ tháng 9, mỗi tuần có 4 công ty tiếp xúc với chi nhánh này để được tư vấn về việc rời địa điểm đến Việt Nam - tỉ lệ này gấp 4 lần so với các tháng trước.

Những người khác cũng đang quan tâm chú ý hơn đến Việt Nam. Trung tâm Dịch vụ Doanh nghiệp Hang Sinh ở thành phố Hồ Chí Minh đã bận rộn để giúp các nhà sản xuất trong lĩnh vực linh kiện ô tô, quần áo và thiết bị điện tử di chuyển từ Trung Quốc đến Việt Nam.

Zhang Diansheng, Tổng Giám đốc của công ty Hang Sinh nói: “Điều này đã bắt đầu từ cuối tháng 8. Sự gia tăng là vô cùng rõ ràng”.

Zhang nhận được các yêu cầu từ hơn 100 công ty trong 3 tháng, đây là con số gấp từ 2 đến 3 lần so với cùng kỳ năm ngoái. Ông nói: “Chúng tôi tin rằng chuyện này chỉ mới đang bắt đầu”.

Thỏa thuận “tạm ngừng” chiến tranh thương mại giữa Mỹ và Trung Quốc sau cuộc gặp giữa hai nguyên thủ hôm 1/12 có thể kiềm chế làn sóng dịch chuyển nhưng Zhang nói “sự hưu chiến này chỉ là một hiện tượng tạm thời, bởi vì xung đột thương mại Mỹ - Trung không thể ngừng lại”.

Chiến tranh thương mại cũng làm nổi bật sự phụ thuộc lịch sử của kinh tế Việt Nam vào Trung Quốc và làm tăng rủi ro cho Việt Nam.

Một thành viên của Trung tâm Nghiên cứu Chiến lược và Phát triển quan hệ quốc tế là Bien Bang Bui nói rằng: “Tôi lo sợ rằng hàng Trung Quốc sẽ đến đây, được dán nhãn sản xuất ở Việt Nam và xuất khẩu đến Mỹ - Điều này không tốt cho Việt Nam”.

Hồi tháng 5, Mỹ đã đánh thuế thép nhập từ Việt Nam với cáo buộc rằng Trung Quốc đang sử dụng Việt Nam để né thuế Mỹ đánh vào thép Trung Quốc.

Chiến tranh thương mại đã làm tăng quyết tâm của Việt Nam nhằm đa dạng các rủi ro và thúc đẩy các nỗ lực tích cực nhằm theo đuổi các thỏa thuận thương mại với một loạt đối tác.

“Không phải ngẫu nhiên mà Việt Nam cố gắng phát triển quan hệ với các nhà đầu tư lớn khác như Hàn Quốc, Nhật Bản, Đài Loan” - Maxfield Brown, người đứng đầu đơn vị thông tin doanh nghiệp Dezan Shira nói.

“Chúng (các thỏa thuận thương mại) cung cấp một đối trọng cân bằng với Trung Quốc từ một viễn cảnh đầu tư. Nó cho phép họ cân bằng ảnh hưởng của Trung Quốc mà không phải hạn chế đầu tư của Trung Quốc ở Việt Nam”.

Việt Nam cũng hăng hái tìm kiếm các thỏa thuận tự do thương mại trong những năm gần đây và tăng số lượng các đối tác.

Việt Nam cũng đã thực thi nguyên tắc ngoại giao đa phương để giúp họ ngăn cản Trung Quốc.

Zhang Jie - một nhà nghiên cứu về Đông Nam Á tại Học viện Khoa học Xã hội Trung Quốc nói: “Thiếu lòng tin chính trị và không đủ an ninh thực tế đã khiến Việt Nam nỗ lực tăng cường quan hệ với Mỹ và các nước khác để đối phó Trung Quốc”.

Ở Biển Đông, Việt Nam đã quyết thúc đẩy một giải pháp đa phương thông qua bộ quy tắc ứng xử của ASEAN và đã giành được ủng hộ từ chính quyền Trump quyết đoán hơn.

Chủ tịch Trung Quốc Tập Cận Bình và Thủ tướng Việt Nam Nguyễn Xuân Phúc đã gặp nhau ở Thượng Hải hồi tháng 11 với cam kết hợp tác song phương sâu sắc hơn nhưng điều đó không ngăn cản ông Phúc đề cập đến các chủ đề nhạy cảm như “các vấn đề liên quan đến biển”.

Chỉ vài ngày sau, Bắc Kinh bị cả Washington và Hà Nội quở trách trên quần đảo Trường Sa - một đối tượng của cuộc tranh chấp lãnh thổ đang tiếp diễn ở Biển Đông.

Việt Nam yêu cầu Trung Quốc ngừng hoạt động trạm khí tượng mới trên đảo nhân tạo và nói rằng việc thiết lập trạm này là vi phạm nghiêm trọng chủ quyền Việt Nam trên quần đảo.

Washington đã tiếp bước Việt Nam bằng cách chỉ trích yêu sách của Trung Quốc và đưa ra một động thái bất ngờ là kêu gọi Trung Quốc rút các tên lửa khỏi Trường Sa ngay sau khi diễn ra cuộc gặp cấp cao với phái đoàn Trung Quốc ở Washington bàn về các vấn đề an ninh.

Việt Nam và Washington đang gia tăng quyết đoán đã và đang nhận thấy sự tương đồng hơn trong lĩnh vực an ninh.

Tại hội nghị thượng đỉnh ASEAN tại Singapore giữa tháng 11, Thủ tướng Phúc gặp Phó Tổng thống Mỹ Mike Pence và cảm ơn Mỹ vì sự hỗ trợ cho quan điểm của ASEAN về Biển Đông. Về phần mình, Pence cam kết giữ gìn tự do hàng hải qua khu vực Ấn Độ Dương- Thái Bình Dương.

Derek Grossman - nhà phân tích quốc phòng cao cấp tại RAND Corporation nói: “Hà Nội đã tăng cường quan hệ quốc phòng với nhiều cường quốc, trong đó quan trọng nhất là với Mỹ, để làm phức tạp cho bất kỳ nỗ lực nào của Trung Quốc nhằm thay đổi trạng thái hiện nay ở Biển Đông đi xa hơn trong tương lai”.

Việt Nam là một người lớn tiếng nhất ở châu Á trong việc phản đối Bắc Kinh trên biển, theo như Collin Koh - thành viên nghiên cứu tại Chương trình An ninh Hàng hải thuộc trường Nghiên cứu Quốc tế S. Rajaratnam.

Koh nói: “Người Việt đã kiên định phản đối khi có những vấn đề diễn ra trên Biển Đông. Việt Nam sẽ đáp trả khi phần còn lại giữ im lặng, và Trung Quốc sẽ không muốn gây ồn ào thêm nữa”.

Tuy nhiên, Việt Nam triệt để tôn trọng nguyên tắc đối ngoại cốt lõi gọi là “ba không”. Đó là không tham gia liên minh quân sự, không có căn cứ nước ngoài trên đất Việt Nam và không liên minh với nước này để chống nước kia.

Dù cho không có Mỹ, Việt Nam vẫn tiếp tục đang dạng các đối tác an ninh để giúp họ đối đầu các bất đồng với Trung Quốc. Tổng thống Ấn Độ Ram Nath Kovind đã thăm Việt Nam 3 ngày trong tháng trước. Ông đã phát biểu trước Quốc hội Việt Nam và gặp Chủ tịch Nguyễn Phú Trọng để hội đàm kín.

Hai lãnh đạo này đã tán thành tăng cường thương mại song phương và mở rộng hợp tác trong dầu khí và quốc phòng.

Trong bài phát biểu trước Quốc hội Việt Nam, Kovind nói hai nước “chia sẻ tầm nhìn về khu vực Ấn Độ Dương - Thái Bình Dương” - một khái niệm do Mỹ đẻ ra - với cam kết tự do hàng hải và không ngăn cản thương mại trên biển.

Chuyến thăm Việt Nam của Kovind đã được tiếp bước bằng một phái đoàn cấp cao của Hải quân Việt Nam đến Ấn Độ trong tuần đầu tiên của tháng 12.

Cái giá của Việt Nam

Năm ngoái Tổng thống Trump đã gợi ý Việt Nam tăng mua vũ khí Mỹ để giảm thặng dư thương mại với Mỹ nhưng chưa có hợp đồng nào được công bố. Collin Koh nói: “Không nên coi Chính phủ Việt Nam là quá thân thiết với Mỹ. Trump muốn bán vũ khí nhưng vấn đề là Việt Nam không thể mua chúng”.

Koh tin rằng thay vào đó, Việt Nam sẽ tập trung vào các mua bán ở mức độ thấp như thiết bị điện tử hơn là các khoản lớn.

Việt Nam không muốn quá chịu ơn Mỹ. Thay vào đó họ nhắm mục tiêu duy trì các đối tác vũ khí đa dạng và rộng mở từ Hàn Quốc đến Ấn Độ nhưng nguồn chính là từ đối tác Nga truyền thống.

Việt Nam đã mua hơn 1 tỷ USD vũ khí Nga trong tháng 9 theo như hãng tin Reuters đưa tin và cũng đã mua tàu ngầm tấn công, tàu chiến và máy bay chiến đấu từ Nga.

Việc thoát phụ thuộc Trung Quốc sẽ diễn ra dưới cạnh tranh Mỹ - Trung nhưng các nước nhỏ như Việt Nam sợ những điều đi quá kiểm soát.

Zhang Jie của Học viện Khoa học Xã hội TQ nói: “Với Việt Nam, cạnh tranh Mỹ Trung thực sự là một điều có lợi ở mức độ nhất định và họ có thể dùng nó để đối phó Trung Quốc”.

Tuy nhiên bà Zhang nói Trung Quốc sẽ không vì cạnh tranh Mỹ Trung mà nhân nhượng Việt Nam trong vấn đề Biển Đông.

Theo SCMP (https://www.scmp.com/news/china/diplomacy/article/2177405/vietnam-uses-us-china-trade-war-rebalance-its-economic-and)