Tại sao Việt Nam cảnh giác với sự phát triển của TQ?

Để hiểu những thách thức ông Tập Cận Bình phải đối mặt trong vai trò lãnh đạo lớn hơn trong các vấn đề quốc tế, hãy nhìn vào ngay chuyến thăm của ông đến các nước được coi là sân sau trong dịp APEC.

Trong 5 ngày ở Việt Nam và Lào, Tập tưởng chừng như đã đóng hai vai trò hoàn toàn khác nhau: người bảo vệ thương mại toàn cầu và người cầm đuốc cho chủ nghĩa Cộng sản quốc tế. Trong khi chuyến thăm cho thấy Trung Quốc như một người thay thế cho Mỹ, nó cũng cho thấy sự vừa yêu vừa ghét của khu vực đối với cách nhìn thế giới của Bắc Kinh.

Trong khi Lào là một đất nước không có biển thu được nhiều lợi ích về thương mại và cơ sở hạ tầng từ sáng kiến Vành đai và Con đường của Tập Cận Bình, Việt Nam lại nghi ngờ rằng Trung Quốc sẽ sử dụng sự tăng cường kinh tế và khả năng quân sự của họ để đòi kiểm soát nhiều hơn trên các lãnh thổ tranh chấp ở Biển Đông. Trước khi đón Tập Cận Bình ở Hà Nội, các lãnh đạo Việt Nam đã thảo luận về việc mua bán vũ khí với Tổng thống Mỹ Trump và tham gia với Úc và Nhật để phục hồi một hiệp định thương mại Thái Bình Dương mà trong đó Trung Quốc bị loại trừ.

Mặc dù vậy, Việt Nam có rất ít lựa chọn để bảo đảm các tính toán của mình, đặc biệt sau khi Trump quyết định Mỹ rút khỏi hiệp định TPP - một hiệp định được xem như chống lại ảnh hưởng của Trung Quốc. Trung Quốc hiện nay đang là đối tác kinh tế lớn nhất của Việt Nam.

Ông Hà Hoàng Hợp, một thành viên của Viện Nghiên cứu Đông Nam Á tại Singapore nói: “Các nước như Ấn Độ, Nhật Bản và Việt Nam rõ ràng có lo ngại và nghi ngờ. Các nước như Lào đang nhận được hỗ trợ kinh tế từ Trung Quốc, thì rất vui mừng chấp nhận ảnh hưởng của Trung Quốc”.

Ở Hà Nội, người dân đặc biệt công khai về thái độ ghét Trung Quốc - đất nước mà năm 1979 đã đánh một cuộc chiến tranh ngắn ở biên giới với Việt Nam. Một cuộc khảo sát của Pew công bố đầu năm nay cho thấy chỉ có 10% người Việt có cái nhìn tích cực về Trung Quốc so với 84% số người nhìn nhận tích cực về Mỹ.

Nguyen Sang, một người 29 tuổi làm việc trong một cửa hàng bán đồ lưu niệm tại phố Tràng Tiền nói: “Chúng tôi không thích Trung Quốc khi họ luôn muốn chiếm đóng, đô hộ đất nước tôi. Điều đó khiến chúng tôi bực bội”.

Những cảm xúc như vậy trở nên phức tạp sau cam kết của ông Tập Cận Bình hồi tháng trước rằng sẽ làm Trung Quốc trở thành một siêu cường vào năm 2050. Việt Nam và Lào - 2 trong số 5 nước Cộng sản còn tồn tại - đã bị hấp dẫn với viễn cảnh đó khi cả hai nước đều học theo Trung Quốc trong việc chấp nhận các thành phần tư bản trong nền kinh tế của mình.

Chuyến thăm của ông Tập - chuyến thăm đầu tiên kể từ khi tái cử nhiệm kỳ 2 hồi tháng trước - làm nổi bật các lợi ích địa chính trị chung cùng với quan hệ kinh tế. Ông đã tung hô Lào là “láng giềng tốt, bạn bè tốt, đồng chí tốt và đối tác tốt” trong một tuyên bố sau khi ông đến Vientiane ngày thứ Ba.

Ông Tập nói với Chủ tịch Việt Nam Trần Đại Quang vào thứ Hai rằng sự khác biệt giữa hai nước cần được kiểm soát và quản lý đúng mức theo như tin tức của Tân Hoa Xã. Trong một kịch bản đã diễn ra ở Bắc Kinh, hàng trăm vệ sĩ đeo băng tay tỏ đã rải dọc theo chiếc Mercedes đen của ông Tập khi nó chở ông đi trên thủ đô Việt Nam.

Ông Tập cũng đặt một vòng hoa tại Lăng Chủ tịch Hồ Chí Minh - nơi người sáng lập Cách mạng Việt Nam yên nghỉ. Trong một bài xã luận của báo Nhân Dân - tờ báo chính thức của Đảng Cộng sản Việt Nam, ông Tập nói quan hệ hai nước đã được tôi luyện bằng xương máu của các thế hệ tiền bối.

Trong khi ông Tập kể lại sự ủng hộ của Trung Quốc cho Việt Nam trong kháng chiến chống Mỹ, nhiều người Việt Nam vạch ra mối hận thù hàng trăm năm trước khi các đế chế Trung Hoa cai trị khu vực này như một phần của mạng lưới các nước phải cống nạp.

Ở gần Đại sứ quán Trung Quốc, “sân khấu” của những cuộc biểu tình chống Trung Quốc những năm gần đây, cảnh sát đã lập các hàng rào trong một công viên đối diện Đại sứ quán ở gần tượng đài Vladimir Lenin. Các áp phích xung quanh Đại sứ quán mô tả những biểu tượng của sự phát triển kinh tế Trung Quốc: máy bay chở khách do TQ chế tạo C919, tàu cao tốc và máy bay không người lái chở hàng thương mại.

Wang Yiwei, Giám đốc Viện Nghiên cứu Các vấn đề quốc tế tại Đại học Nhân Dân ở Bắc Kinh nói: “Về mặt tâm lý, có thể có một số nghi ngờ về mục đích của Trung Quốc, nhưng trên thực tế là họ cần làm việc với Trung Quốc. Hoa Kỳ không thể so với Trung Quốc trong lĩnh vực cơ sở hạ tầng”. 

Theo SCMP