Trong khi Mỹ đã chuyển sang một trang mới trong quan hệ với cựu thù Việt Nam, những rạn nứt với các đồng minh lâu năm như Philippines và Thái Lan đã mang đến những thách thức cho chính sách đối ngoại của họ ở khu vực này. Việc giành được một đối tác mới sẽ thử nghiệm khả năng của Washington trong việc mở rộng ảnh hưởng để chống lại sự gia tăng ảnh hưởng chính trị và kinh tế của Trung Quốc.
Trong chuyến đi đến Đông Nam Á hồi tháng 11, Bộ trưởng Quốc phòng Mỹ Mark Esper đã tái bảo đảm với các đồng minh và đối tác về các cam kết của Mỹ với khu vực khi ông cố gắng đẩy lùi ảnh hưởng của Trung Quốc. Chuyến đi này là chuyến thăm đa quốc gia thứ hai của ông đến khu vực này trong 3 tháng qua. Nó làm nổi bật lên tầm quan trọng chiến lược của khu vực Đông Nam Á đối với khái niệm Ấn Độ - Thái Bình Dương tự do và mở của Mỹ.
Đáp trả của Washington với một loạt thách thức ở Đông Nam Á, từ Biển Đông đến sự cạnh tranh với Trung Quốc, có thể định đoạt vai trò của Mỹ trong một khu vực rộng lớn mà họ xem là có kết quả nhất cho tương lai của mình.
Khi họ thiết lập một đối tác khu vực mới, quan hệ của Mỹ với kẻ cựu thù từ chiến tranh Lạnh là Việt Nam đáng ngạc nhiên là lại hứa hẹn nhất. Từ an ninh và năng lượng đến hàng không, quan hệ song phương cho thấy tiến triển đáng khích lệ mặc dù các vấn đề vẫn còn.
Ở Hà Nội, Esper đã gặp Thủ tướng Nguyễn Xuân Phúc, Bộ trưởng Quốc phòng Ngô Xuân Lịch và ông Trần Quốc Vượng - Thường trực Ban Bí thư Đảng Cộng sản Việt Nam. Sự chào đón cấp cao này nói lên sự xoay chuyển ghê gớm trong quan hệ hai nước những năm gần đây, mối quan hệ được đánh dấu bởi việc gỡ bỏ lệnh cấm vận vũ khí năm 2016 và chuyến thăm của tàu sân bay USS Carl Vinson năm ngoái.
Trong bài phát biểu tại Học viện Ngoại giao Việt Nam, Esper đã sử dụng câu chuyện được viết bởi sử gia Hy Lạp Thucydides. Trong đó Athens là một cường quốc hải quân đã sử dụng logic “sức mạnh là lẽ phải” để khuất phục hòn đảo độc lập Melos. Câu chuyện này như một ẩn dụ ám chỉ những hành động của Trung Quốc ở Biển Đông. Bên cạnh việc nhận được những ủng hộ bằng lời nói của Mỹ chống lại sự can thiệp của Trung Quốc vào các hoạt động dầu khí của mình, Việt Nam cũng sẽ nhận được một tàu lớp Hamilton thứ hai.
Đầu tháng 11, Bộ trưởng Thương mại Mỹ Wilbur Ross đã dẫn đầu một phái đoàn thương mại đến thủ đô Việt Nam để chứng kiến việc ký kết những hợp đồng trị giá nhiều tỷ USD. Những hợp đồng này bao gồm một thỏa thuận chia sẻ lợi nhuận sản xuất dầu khí xa bờ giữa hãng Murphy Oil của Mỹ và hãng SK Innovation của Hàn Quốc cùng tập đoàn dầu khí nhà nước PetroVietnam. AES Corporation - một công ty Mỹ khác đã ký một hợp đồng xây dựng nhà máy điện khí liên kết với một trạm khí hóa lỏng nhập khẩu.
Những cơ sở hạ tầng này có thể đa dạng hóa nguồn năng lượng nhập khẩu của Việt Nam, được tăng cường bởi sự tái xuất của Mỹ trong vai trò nhà sản xuất dầu khí lớn nhất thế giới vào năm ngoái. Nhưng trong khi quan hệ thương mại có những cải thiện lớn và Mỹ đã trở thành thị trường xuất khẩu lớn nhất của Việt Nam thì sự gia tăng thâm hụt thương mại và việc Hà Nội bị cáo buộc phá giá tiền tệ đã khiến Washington liệt Việt Nam vào danh sách những nước thao túng tiền tệ và đe dọa trừng phạt.
Chuyến đi của Esper cũng đưa ông tới Thái Lan - nơi ông đã tham gia cuộc họp mở rộng của các bộ trưởng quốc phòng ASEAN. Mỹ sẽ thấy không dễ dàng để đẩy lùi ảnh hưởng của Trung Quốc ở vương quốc này khi ảnh hưởng này đã đạt được nhiều tiến bộ kể từ cuộc đảo chính quân sự 2014.
Ngẫu nhiên là việc bình thường hóa quan hệ giữa Bangkok và Washington - bắt đầu với chuyến thăm của Đại tướng Prayuth Chan-ocha đến Washington năm 2017 - vẫn tiếp tục dù cho Mỹ cáo buộc gian lận trong bầu cử ở Thái Lan hồi tháng 3 vừa qua.
Mỹ đã đình chỉ viện trợ quân sự cho Thái Lan sau cuộc đảo chính 2014 nhưng họ quyết định gỡ bỏ những hạn chế để cho phép Thái Lan mua xe bọc thép chở quân Stryker do Mỹ sản xuất. Lô hàng đầu tiên của những xe này đã đến Thái Lan hồi tháng 9.
Tuy nhiên các nhà thầu quốc phòng Mỹ đã có một số điều để phải làm vội khi Trung Quốc năm nay đã có hàng loạt hợp đồng bán cho Thái Lan rất nhiều trang bị, từ một tàu đổ bộ khổng lồ đến xe bọc thép chở quân, xe tăng và có khả năng là cả tàu ngầm thứ hai. Esper từng là một người vận động hành lang cho nhà thầu quốc phòng Raytheon và vai trò đó có thể hữu ích trong trường hợp này.
Bên cạnh đó, việc Tổng thống Donald Trump bổ nhiệm luật sư Michael DeSombre làm đại sứ tiếp theo ở Thái Lan cũng có thể gửi đi một tín hiệu không mong muốn. DeSombre sẽ trở thành người được chỉ định chính trị đầu tiên (tức là không phải một nhà ngoại giao chuyên nghiệp) hoạt động ở Bangkok kể từ sau năm 1975. Sự chỉ định này có thể xem như sự hạ bớt tầm quan trọng của Thái Lan - đất nước đầu tiên ở châu Á đặt quan hệ ngoại giao chính thức với Mỹ từ 1833.
Hơn nữa, khi Trung Quốc tìm cách đặt căn cứ hải quân và hàng không ở nước láng giềng Campuchia thì việc củng cố thế bố trí ở Thái Lan là một điều quan trọng cho Mỹ.
Ở Philippines, thách thức Mỹ phải đối mặt là gây ấn tượng về giá trị lâu dài của quan hệ đồng minh của họ khi Manila đã thúc đẩy quan hệ gần gũi hơn với Bắc Kinh và Moscow, cũng như làm giảm bớt các nghi ngờ về khả năng xử lý các thách thức an ninh mới của Hiệp ước Phòng thủ chung ký năm 1951.
Esper đã gặp người đồng cấp Philippines là Delfin Lorenzana và hai người đã nhắc lại sự liên quan của hiệp ước nói trên với chủ quyền Philippines ở Biển Đông. Trong tuyên bố chung, hai bộ trưởng quốc phòng cũng cam kết ủng hộ hiện đại hóa quân đội Philippines, đặc biệt là các khả năng hàng hải và hàng không.
Trong khi việc Lorenzana kêu gọi xem lại hiệp ước chưa được giải quyết, việc làm rõ phạm vi của nó đã làm giảm những lo ngại về sự sẵn sàng của Mỹ trong việc đáp trả nếu Manila bị tấn công trong vùng biển tranh chấp.
Đối với sự xoa dịu của Mỹ, Lorenzana tiếp tục bảo vệ cho quan hệ quốc phòng song phương lâu dài. Mặc dù Tổng thống Rodrigo Duterte đã sẵn sàng thay ngoại trưởng thứ ba, Lorenzana - một cựu tùy viên quốc phòng ở Mỹ vẫn vững vàng trong nội các.
Gần 30 năm sau khi kết thúc chiến tranh lạnh, đồng minh và đối tác vẫn là quan trọng để Washington triển khai sức mạnh và vị trí lãnh đạo toàn cầu. Trong cạnh tranh giữa các nước lớn, những đồng minh này đã trở thành không thể thiếu được. Nhưng khi họ phát triển từ kẻ được ủy nhiệm thành người có chủ quyền với đầy đủ các cơ quan và các lợi ích đa dạng, việc đối xử với họ đòi hỏi kỹ năng và tầm nhìn xa.
Theo SCMP