Bài viết dưới đây là của Alex Chapman – thành viên nghiên cứu
tại Đại học Southampton và Văn Phạm Đăng Trí – Trưởng khoa Tài nguyên nước của
Đại học Cần Thơ.
Đồng bằng sông Cửu Long ở Việt Nam là một trong những vùng sản
xuất nông nghiệp màu mỡ nhất trên Trái Đất và là một vùng xuất khẩu gạo, tôm và
trái cây quan trọng toàn cầu. Vùng châu thổ thấp với 18 triệu dân này cũng là một
trong những nơi dễ tổn thương vì biến đổi khí hậu nhất thế giới. Trong 10 năm
qua, khoảng 1,7 triệu người đã di cư khỏi khu vực này trong khi chỉ có 700.000
người chuyển đến.
Với tỉ lệ di dân từ nông thôn ra thành thị cao hơn mức trung
bình toàn cầu: mỗi năm cứ 200 người thì có một người di cư ra thành thị. Trong
bối cảnh này, rất khó xác định đặc trưng di cư với các trường hợp cá nhân,
không chỉ là vì không thể đi gặp từng người để hỏi lý do vì sao họ rời đi mà
còn vì hoàn cảnh từng địa phương là khác nhau. Nhưng tỉ lệ di cư khỏi các tỉnh đồng
bằng sông Cửu Long ở mức cao hơn gấp 2 lần
so với tỉ lệ di cư trung bình cả nước và thậm chí còn cao hơn 2 lần ở những nơi
dễ bị ảnh hưởng bởi biến đổi khí hậu. Điều này gợi ý rằng có cái gì khác – có thể
liên quan đến khí hậu đang diễn ra ở đây.
Năm 2013, chúng tôi thăm xã An Thạnh Đông ở tỉnh Sóc Trăng
nhằ thu thập dữ liệu khảo sát về năng suất nông nghiệp. Chúng tôi sớm nhận ra rằng
thực sự không có nông trại nào ở An Thạnh Đông có bất kỳ hoa lợi nào để báo
cáo. Xã này đã mất toàn bộ vụ mía sau khi đất bị nhiễm mặn khiến cây bị chết.
Những người không có kế sinh nhai nào khác phải sống trong đói nghèo. Những tuần
sau đó, hàng trăm hộ dân mà phần nhiều trong đó đã làm nông nghiệp nhiều đời ở
đồng bằng này, nói với chúng tôi rằng mọi thứ đang thay đổi và sinh kế của họ sẽ
sớm bị mất.
Trong giai đoạn 2015-2016 hạn hán với mức độ nghiêm trọng nhất
trong một thế kỷ qua đã tàn phá khu vực. Nó khiến nước mặn xâm nhập vào tới hơn
80 km và phá hủy ít nhất 160.000 mẫu cây trồng. Ở Kiêng Giang (dân số 1,7 triệu
người), tỉnh chịu thiệt hại nặng nhất, tỉ lệ di cư trong địa phương nhảy vọt và
trong năm sau đó cứ 100 người thì có 1 người rời đi.
Một nghiên cứu của Việt Nam có thể là một lời giải quan trọng
cho vấn đề. Nghiên cứu của Lê Thị Kim Oanh và Trương Lê Minh ở Đại học Văn Lang
cho rằng biến đổi khí hậu là nguyên nhân gây ra 14,5% số người di cư khỏi đồng
bằng sông Cửu Long. Nếu con số này là chính xác thì biến đổi khí hậu đang đẩy 24000
người rời khỏi khu vực này mỗi năm. Nghiên cứu này cũng chỉ ra rằng bộ phận lớn
nhất trong các quyết định rời khỏi đồng bằng này là để thoát đói nghèo. Khi biến
đổi khí hậu đang tăng lên và có mối liên hệ phức tạp với nghèo đói, 14,5% có thể
là một đánh giá khá thấp.
Có một loạt vấn đề liên quan đến khí hậu đằng sau sự di cư ở vùng đồng bằng này. Một
số ngôi nhà đã hoàn toàn rơi xuống biển
theo nghĩa đen khi bờ biển đã bị sói mòn ở phía tây nam đồng bằng. Hàng trăm
ngàn hộ gia đình bị ảnh hưởng bởi sự xâm thực nước mặn khi nước biển dâng cao
và chỉ một số người trong đó có thể nhanh chóng chuyển sinh kế sang các cây trồng
vật nuôi phù hợp với nước mặn. Những người khác đã bị ảnh hưởng vì sự gia tăng
tỉ lệ hạn hán – xu hướng có thể do biến đổi khí hậu mang lại nhưng cũng một phần
do việc xây dựng các đập ở thượng nguồn.
Chính quyền và cộng đồng trong các nước đang phát triển trên
khắp thế giới đã bắt đầu hành động để kiểm soát tác động của biến đổi khí hậu
thông qua sự thích nghi. Nghiên cứu gần đây của chúng tôi ở Việt Nam đã đưa ra
một cảnh báo về việc này đang được thực hiện ra sao. Chúng tôi cho thấy một
nhóm người đông hơn đang bị đẩy khỏi đồng bằng sông Cửu Long để bảo vệ bản thân
khỏi biến đổi khí hậu.
Hàng ngàn km đê, phần nhiều cao hơn 4m, bây giờ bắt chéo qua
đồng bằng. Chúng được xây dựng chủ yếu để bảo vệ người dân và mùa vụ khỏi lũ lụt
nhưng những con đê đó về cơ bản cũng làm thay đổi hệ sinh thái. Người nghèo và
người không có ruộng đất có thể không còn bắt được cá để ăn và để bán và những
con đê cũng ngăn chặn nguồn phù sa được mang đến các cánh đồng bởi lũ.
Tất cả những điều này chứng minh rằng biến đổi khí hậu đe dọa
làm trầm trọng thêm xu hướng di cư kinh tế đang tồn tại. Một nghiên cứu quy mô
lớn về di cư ở đồng bằng này đã phát hiện ra rằng vấn đề khí hậu như lũ lụt, lốc
xoáy, xói mòn và bạc màu đất đóng một vai trò trong việc khiến sinh kế dựa vào
tài nguyên tự nhiên trở nên mong manh hơn và khuyến khích cư dân di cư đi nơi
khác.
Đến nay, các cách tiếp cận truyền thống để đạt tăng trưởng
kinh tế đã không phục vụ những người dễ bị tổn thương giống như chúng đã phục vụ
những người sống trong các vùng tương đối giàu có. Điều này được chứng minh
đáng kể bởi con số được tiết lộ là số người thiếu ăn trên Trái Đất đã tăng lên
38 triệu người vào năm ngoái – một sự gia tăng mà biến đối khí hậu là một
nguyên nhân chính. Điều này vẫn diên ra bất chấp GDP toàn cầu đã tăng 2,4%.
Những điều này đòi hỏi xã hội phải chuẩn bị một giải pháp đối
phó công bằng và bền vững đối với biến đổi khí hậu và những gì dường như đang
trở thành một cuộc khủng hoảng di cư lan rộng.
Theo The Week